කිතුනු පීඩනයේ වගතුග - 2

නීරෝ අගරජු සමයේ ප්‍රාණපරිත්‍යාගී වූ කිතුනුවෝ

(මෙම ලිපියේ පළමු කොටස 2010 සැප්තැම්බර් 11 දින පළ විය.) ඔගස්ටස් සීසර් [1] අග රජුගේ මූලිකත්වයෙන්, ''ගඩොලින් තිබී කිරිගරුඬින් සැරසූ රෝමය" බිඳ දමා නව නුවරක් ඉදි කිරීමට අපේක්ෂා කළ නීරෝ [NERO CLAVDIVS CAESAR AVGVSTVS GERMANICVS] [2] මහ රජුගේ සිහිනය සැබෑ කර ගැනීමට තිබූ ප්‍රධාන බාධකය වූයේ රෝමානු සෙනෙට් සභාවය. කිතුනුවන්ගේ ශිලධාර්මික ප්‍රතිපත්ති හා ආගමික විශ්වාසයන් පිළිබඳව රෝමානු සෙනෙට්වරුන් අප්‍රසාදයෙන් සිටින බව හොඳින් දැන සිටි නීරෝ එයින් ප්‍රයෝජන ගනිමින්, තම අපේක්ෂාව මුදුන්පත් කර ගැනීම සඳහා එක් රාත්‍රියක දී රෝම පුරවරයට රහසිගතව ගිනි ලවා, එම වරද කිතුනුවන් වෙත පැවරීය. ‍රෝම සෙනෙට්වරුන් සතුටු කිරීමේ අදහසින් රෝම අධිරාජ්‍යය තුළ ක්‍රිස්තියානි ධර්මය ඇදහීම සම්පූර්ණයෙන් තහනම් කොට, අත්අඩංගුවට පත් වන සියලු කිතුනුවන්ට ප්‍රසිද්ධියේ කෲර දඬුවම් පමුණුවමින් දැඩි හිංසනය ව්‍යාපාරයක් දියත් කළේ ය. මෙය ඔහුගේ යටි අරමුණු කිහිපයක් මුදුන්පත් කරගැනීමට ගත් ක්‍රියා මාර්ගයක් විය. 

එනම්,

1. රෝම පුරවරයෙන් අඩක් ගින්නෙන් දවාලීමේ චෝදනාවෙන් නිදහස් වීම
2. තමන්ට එරෙහිව සිටින සෙනෙට්වරුන් හා රහසිගත කුමන්ත්‍රණ-කරුවන්ට අනතුරු හඟවා බිය ගැන්වීම
3. නීරෝව "අනගිභවනීය දෙවියන්" ලෙස පිළිගැනීම හෙළා දුටු කිතුනුවන්ගෙන් පලිගැනීම
4. බහු දේවතා වන්දනාව කරමින්, කිතුනුවන්ට එරෙහිව සිටි රෝමානු සෙනෙට්වරුන්ව සතුටු කරමින් තමන්ට පක්ෂපාතී කරගැනීම

යනාදිය වෙති. නීරෝගේ පාලන සමයේ දී අත් අඩංගුවට පත් කිතුනුවන්ව                                   

• කුරුසපත් කිරීම,
• මැරූ මෘගයන්ගේ සම් තුළ බහා දරුණු වන මෘගයන්ගේ ආහාරය සඳහා විසි කිරීම,
• ටයිබර් නදියේ ගිල්වීම,
• නිරාහාර සිංහයන්ට හා ව්‍යාඝ්‍රයන්ට ගොදුරු ලෙස දීම
• දරුණු මෘගයන් සමග මාරාන්තික පොර බැදීම් වලට යෙදවීම,
• කිතුනුවන්ව කණු වලට තබා බැඳ ඔවුන්ගේ ශරීර වලට තෙල් වත්කර රාත්‍රියේ නගර හා රංග පීඨ ආලෝක කිරීම පිණිස ගිනි පන්දම් ලෙස යොදා ගැනීම
• කිතුනු කාන්තාවන්ව බලාත්කාරයෙන් රෝම සෙබළුන් හා නිළධාරීන්ගේ පහත් කාම තෘෂ්ණා සංසිඳුවා ගැනීමට ලිංගික වධ හිංසනයට යෙදවීම
• ග්ලැඩියේටර් මාරාන්තික සටන් සඳහා යෙදවීම

වැනි දරුණු වධබන්ධන වලට ලක් කෙරුණි.[3] අපෝස්තුළුවරුන්ගෙන් කිහිප දෙනෙකු ප්‍රාණපරිත්‍යාගී වූයේ නීරෝගේ කිතුනු සංහාරයේ දී ය. අත් අඩංගුවට පත් සාන්ත පේදුරු තුමාව හා සාන්ත පාවුළු තුමාව එකම දිනක දී ස්ථාන දෙකක දී ආකාර දෙකකට මරා දැමීය. රෝමයේ පුරවැසිභාවය ලබා සිටි පාවුළු තුමාගේ හිස ගසා දැමුණි. [කළු සුදු ඉහළ දකුණු පස රූපයේ දැක්වෙන්නේ ශුද්ධ වූ පාවුළු තුමාගේ හිස ගසා දැමීමය.] මන්ද, රෝමානු නීතියට අනුව රෝම වැසියන් හා රෝමයේ පුරවැසිභාවය ලබා සිටි අයට එහි තිබූ මහත් වරප්‍රසාද නිසා නින්දිත කුරුසපත් කිරීම සිදු නොකළේ රෝමවරුන්ට අවමානයක් ලෙස සැලකූ නිසාය.

( විදේශිකයෙකු ලෙසින් සැලකුණු පේදුරු තුමාව කුරුසපත් කිරීමට යාමේ දී, තම ගුරු දේවයන් වූ ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් ස්වාමින් වහන්සේට අගෞරවයක් නොවනු පිණිස හිස පහතටත්, දෙපා ඉහළටත් වනසේ උඩු යටිකුරු කළ කුරුසියක ඇණ ගැසීමට කළ ඉල්ලීම පරිදි ක්‍රිස්තු වර්ෂ 67 ජුනි 29 දින කුරුසපත් කෙරුණි.[වම් පස වර්ණ සිතුවම පේදුරු තුමාගේ කුරුසපත් කිරීම පෙන්වයි.] [4] පේදුරු තුමාගේ සහෝදරයා වූ අන්ද්‍රේ තුමාව ද ඉංග්‍රීසි හෝඩියේ X අකුර හැඩැති කුරුසියක ඇණ ගසා මරා දැමුණේ ද[5] නීරෝගේ පාලන සමයේ දී ය. කතෝලික සභාවේ පළමුවන ප්‍රාණ පරිත්‍යාගීවරයා ලෙසින් සැලකෙන සාන්ත ස්තේපන් තේවාචාර්ය තුමා ද දිවි පිදුවේ නීරෝගේ දුෂ්ඨ නීතියට යටත්ව ය. මද මානසික රෝගී ස්වභාවයකින් පෙළුණු නීරෝ කිතනුවන්ව මෙසේ මරා දැමීමෙන් තම මානසික පීඩනය දුරු කරගත් අතර, කිතුනුවන් බිය වැද්දීමට ද සමත් විය. කිතුනුවන්ට ඔවුන්ගේ ආරක්ෂාව පතා බිම් ගෙවල් හා උමං සොහොන් සොයා යාමට සිදු වූයේ නීරෝගේ මෙම අනීති කෲර ආගමික පිළිවෙත නිසා ය.

ඩොමිෂියන් අගරජු‍ සමයේ ප්‍රාණ පරිත්‍යාගී වූ කිතුනුවෝ 

ඩොමිෂියන් [TITVS FLAVIVS CAESAR DOMITIANVS AVGVSTVS] [6]අධිරාජ්‍යයාගේ පාලන කාල‍ය ක්‍රිස්තු වර්ෂ 94 - 96 දක්වා වූ කෙටි කාල සීමාවකි. නීරෝ මෙන් "අධිරාජ්‍ය වන්දනාව" කෙරෙහි ඇදී ගිය ඔහු, කිතුනුවන් අනුගමනය කළ සහෝදර ප්‍රේමය, වෘත ශුද්ධිය, දේවභය හා දේව භක්තිය වැනි ක්‍රිස්තියානි වටිනාකම් නොරිස්සූ බැවින්, ක්‍රිස්තු වර්ෂ 94 දී කිතුනුවන් මරණයට පත් කිරීමේ හිංසන ව්‍යාපරයක් දියත් කළේය. කිතුනුවන්ට නීරෝ පැමිණ වූ ආකාරයේ හිංසාවන් හා මරණ දඬුවම් ක්‍රම භාවිත කළේය. අපෝස්තුළුවර ජොහාන් තුමාව පෙරුසලමේ දී අත් අඩංගුවට ගෙන රෝම පුරවරයට සිරකරුවෙකු ලෙසින් ගෙන ගොස්, "ලතින් දොරටුව" නමැති ස්ථානයේ දී උණු තෙල් කටාරමක බහාලූ නමුත්, විශේෂ අනුග්‍රහ දේව වරප්‍රසාදයකින් දිවි ගළවා ගත්තේ ය. ජොහාන් තුමාව මරණයට පත් කිරීමට නොහැකි වූ බැවින් ඩොමීෂියන් රජ එතුමාව "පැටමෝස්" නම් දිවයිනට පිටුවහල් කළේය. එහිදී එතුමා දුටු විශේෂ දර්ශන මාලාව පදනම් කරගෙන "එළිදරව්ව" නමැති ශුද්ධ බයිබලීය ග්‍රන්ථය රචනා කළේ යැයි කිතුනුවන්ගේ පිළිගැනීමය.

ට්‍රාජන් අගරජ සමයේ ප්‍රාණ පරිත්‍යාගී වූ කිතුනුවෝ

ට්‍රාජන් අධිරාජ්‍යයාගේ [CAESAR MARCVS VLPIVS NERVA TRAIANVS AVGVSTVS] [7] පාලන කාලය ක්‍රිස්තු වර්ෂ 98 - 117 අතර කාලයට අයත් වේ. ඩොමීෂියන් අගරජුගේ මරණයෙන් පසුව කිතුනුවන්ට මද කලකට සිත් සමාදානයෙන් හා සැනසිල්ලෙන් කල් ගත කිරීමට හැකි විය. මෙම සුළු කාලය තුළ කිතුනුවන්ට ධර්මප්‍රචාරයට හා ප්‍රසිද්ධ දේව වන්දනාවට අවසරයක් හෝ ඉඩ ප්‍රස්ථාවක් නොලැබුණ ද, කිතුනු පීඩනයක් නොවීය. එහෙත් ට්‍රාජන් අධිරාජ්‍ය පදවියට පත්වීමත් සමගම ඔහු, රෝම වැසියන් මිථ්‍යා දෙවි දේවතාවන්ට පුද පූජා පැවැත්විය යුතු යැයි නියෝගයක් පැණ වීය. ඒකදේවවාදීන් වූ කිතුනුවන් එය ප්‍රතික්ෂේප කළෝය. මේ පිළිබඳව කෝපයට හා නොසන්සුන්තාවයට  පත් ට්‍රාජන් රජු තමන්ට පෙර සිටි අග රජවරුන් පැණ වූ මරණ දඬුවම් ක්‍රම හා හිංසන ක්‍රමවේද නැවත කිතුනුවන් වෙත පමුණුවීමට නියම කළේය. මෙය කොපමණ දරුණු තත්ත්වයට පත් වූවය් ද කිවහොත්, ආගමික නාමයෙන් කිසිඳු රැස්වීමක් පැවැත්වීමට ද ඉඩ නොතැබීය. එනිසා එවකට සිටි කිතුනුවන්ට නැවත බිම් ගෙවල් හා උමං සොහොන් කරා ඇදී යාමට සිදු විය. සිරියාවේ ඇන්ටියෝර්ක් හි සිටි සාන්ත ඉග්නේසියුස් තුමාව ක්‍රිස්තු වර්ෂ 109 දී මරණයට පත් කළේ ට්‍රාජන්ගේ නියමයෙනි.[7]   

සාන්ත ඉග්නාසියුස් තුමා
සාන්ත ඉග්නාසියුස් තුමාගේ දෙමව්පියන් මිඨ්‍යා දෘෂ්ඨිකයෝ වූහ. [සිංහයන්ගේ ගොදුරක් බවට පත් වූ ඇන්ටියෝකයේ සාන්ත ඉග්නාසියුස් තුමා වම් පස පින්තූරයේ දැක්වේ.] කිතු දහම පිළිබඳව නිසි අවබෝධය හා ඇදහිල්ල ලැබූ තරුණ ඉග්නාසියුස් සිත් හැරීමට පත්ව කිතු දහම වැළඳ ගත්තේ ය. එතුමා අපෝස්තුළුවර ජොහාන් වෙතින් බව්තීස්මය ලැබුවේ යැයි කිතුනු විශ්වාසය වේ. බව්තීස්මයෙන් පසුව එතුමා "දෙවියන් වහන්සේ දරණ" යන අර්ථය ඇති "තියෝ‍ෆෝරස්" [Theophorus] නම හිමිකර ගත්තේ ය. තම තරුණ දිවිය පූජකවරයෙකු ලෙස කැප කළ හෙතෙම නොබෝ කලකින් සිරියාවේ ඇන්ටියෝර්ක් හි තෙවැනි රදගුරුවරයා බවට පත් විය. ජේසුස් වහන්සේ මනුෂ්‍යයෙකු නොවන බවත්, අපගේ ගැළවුම්කරුවාණන් නොවන බවත් ප්‍රකාශ කළ "ඩොසීට්ස්" නමැති වේදභේදයට (දුර්ලබ්ධියට) එරෙහිව සත්‍ය පහදා දෙමින් ධර්මය දෙසූ ඉග්නේසියස්  තුමා ශුද්ධ වූ සභාවේ පරම සත්‍ය ධර්මවේදය ආරක්ෂා කර ගැනීමට බොහෝ වෙහෙසුණේ ය. ශුද්ධ වූ සභාවට "විශ්වීය" යන අර්ථය ඇති "කතෝලික" යන නාමය දුන්නේ ද ඉග්නේසියස් තුමා ය.ට්‍රාජන් රජුගේ නියමයෙන් අත් අඩංගුවට පත් ඉග්නාසියුස් තුමාව රෝමයට රැගෙන එන විට මුහුදු චාරිකාව අතරතුර කිතුනු ආගමික හසුන්පත් හතක් [6] රචනා කොට තමන් සේවය කළ කිතුනු සභාවන්ට රහසිගතව මිතුරෙකු මාර්ගයන් යැවීය. එතුමන්ව රෝමයට ගෙනෙන අතර, දැඩි රැකවල් ලා හිංසනයට පත් කර ඇත. ඒ බව එතුමන්ගේ ලිපියක මෙසේ සඳහන් වේ. 

"මම ව්‍යාඝ්‍රයන් දස දෙනෙකුට මැදි කොට ගැට ගසනු ලැබ සිටිමි; ඔවුහු මා මුර කරති. මා කරුණාව පාන කල ඔවුහු තව තවත් කෲර වෙති. ඇත්තෙන් ම රෝමයට පැමිණි විට මා භක්ෂණයට (මරා කෑමට) සූදානමින් සිටින මෘගයන්ට මම ඉත සිතින් බාර වෙමි; උන් මා දුටු ගමන් ම, මා පිට පැන සුණු විසුණු කර කා දමතියි මගේ අපේක්ෂාව ය. සමහර ධර්මිෂ්ඨයන්ට සිදු වූ පරිදි ම උන් මගෙන් ද ඉවත් නොවෙතියි සිතමි."[7]

 රෝම කිතුනුවන් වෙත යැවූ "එපිස්ටුලා අද් රෝමානෝස්" [Epistula ad Romanos] නම් හසුනෙහි ඉග්නාසියුස් තුමා මෙසේ ද සඳහන් කර ඇත.

"මා උදෙසා සූදානම් කර තිබෙන වන මෘගයන් එනතුරු මම බලාපොරොත්තු වෙමි. උන් මට පහර දෙන ලෙසට යාච්ඤා කරමි. උන් මා විනාශ කරලන්නට නාවොත්, මම උන්ව උසි ගන්වමි. දෙවියන් වහන්සේ උදෙසා මගේම නිදහස් කැමැත්තෙන් මැරෙන බව පවසන්නට ප්‍රීති වෙමි. දෙවියන් වහන්සේට ළඟාවීමට සඳහා මම වන මෘගයන්ට ගොදුරු වෙමි. මම දෙවියන් වහන්සේගේ ධාන්‍ය වෙමි. වන මෘගයන්ගේ මුඛයේ හොඳින් ඇඹරී, ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ පිරිසිඳු පූපයක් වන්නට මම ආශා වෙමි. වන මෘගයෝ මගේ සොහොන් ගෙය වෙත්වා! ගින්න, කුරුසිය, වන මෘගයන් හා පොර බැදීම, ඇටකටු ඇඹරීම, අවයව සුණු විසුණු කිරීම, සර්වාංගය කැබළි කැබළි ලෙස ඉරා දැමීම යන මේ සියල්ල මා පතන්නේ ජේසුස් වහන්සේ වෙත සම්ප්‍රාප්ත වීමේ මාර්ග ලෙස ය." [8]

මෙයින් පෙනී යන්නේ රෝමානු කිතුනුවන්ගේ ඇදහිල්ල වඩාත් ශක්තිමත් කිරීමට හා ඔවුන් දිරි ගැන්වීමට අපේක්ෂා කළ ඉග්නාසියුස් තුමා ප්‍රාණ පරිත්‍යාගීබව උතුම් කොට සැලකූ ආකාරය හා ඒ සඳහා එතුමන් තුළ වූ දැඩි ආශාව ය. එතුමන්ගේ පැතුම එලෙසින් ම ඉටු විය.

මාර්කස් අවුරේලියස් අගරජු සමයේ ප්‍රාණ පරිත්‍යගී කිතුනුවෝ

මාර්කස් අවුරේලියස් [CAESAR MARCVS AVRELIVS ANTONINVS AVGVSTVS] ක්‍රිස්තු වර්ෂ 161 - 180 අතර කාලයේ රෝමයේ අධිරාජ්‍යයා ලෙස පාලන කටයුතු කළේය. දර්ශනවාදියෙකු ලෙසින් තමන්ව හඳුන්වා දෙන්නට සතුටු වූ ඔහු ද රෝම මිඨ්‍යා දෙවි දේවතාවුන් කෙරෙහි විශ්වාසය තැබීය. එම දෙවිදේවතාවුන්ට වැඳුම් පිදුම් කිරීමට රෝම වැසියන්ට තදින් අණ කළේ, රෝම අධිරාජ්‍යයේ බලය හා තේජශ්‍රීය එම දෙවිවරුන් නිසා පවතින බව පිළිගත් නිසාය. රෝම දෙවි දේවතාවුන්ට වැඳුම් පිදුම් නොකිරීම හේතුවෙන් ස්වල්ප කාලයකට යටපත් වී තිබූ කිතුනු පීඩනය අවුරේලියස් නැවත ඇරඹීය. මෙකල මරණයට පත් ප්‍රාණ පරිත්‍යාගී ශුද්ධවන්තයන් අතර ස්මරණාවේ පොලිකාප් තුමා [Polycarp of Smyrna], එපීසියේ ජස්ටින් තුමා හා ප්‍රංශයේ බ්ලන්ඩිනා තුමිය යනාදීන් කැපී පෙ‍නෙති. 

සාන්ත පොලිකාර්ප් තුමා

ස්මරණාවේ රදගුරු වූ පොලිකාර්ප් තුමා අපෝස්තුළුවර ජොහාන් තුමා අතින් බව්තීස්මය ලබා කිතුනුවෙකු වූවෙකි. [දකුණු පස රූපය] සාන්ත ඉග්නාසියුස් තුමාගේ සමකාලීන මිතුරෙකි. ස්මරණාවේ ධර්ම දේශනයෙහි යෙදී සිටිය දී අත් අඩංගුවට පත් එතුමාගේ විශ්වාසය බිඳ දමා මිථ්‍යා දේව ඇදහිළි වෙත ඇද ගැනීමට රෝමානු පාලකයන් නොයෙක් ක්‍රම යෙදූහ. එහෙත් තම කිතුනු ඇදහිල්ල හා සභාව පාවා නුදුන් එතුමාව පණ පිටින් පුළුස්සා මරා දැමීමට නියම විය. ගිනි දැල් එතුමා වටා බුර බුරා නැගී සිටි නමුත් ප්‍රාතිහාර්යකින් එතුමාගේ සිරුර නොදැවිණි. මෙයින් ලැජ්ජාවට පත් රජ තෙමේ කඩුවෙන් පහර දීමට නියම කළේ ය. රෝමානු සෙබළුන් කඩුවකින් එතුමාගේ හෘදය සිදුරු කර මරා සිරුර කිතුනුවන් අතට පත් වීම වළක්වනු පිණිස පිළිස්සූහ. එහෙත් නොදැවී තිබූ ඇටකටු හා සිරුරේ අළු එකතු කර ගත් එවකට කිතුනුවන් ඒවා සුරක්ෂිතව තබා ගරු බුහුමන් දැක්වූහ.

සාන්ත ජස්ටින් තුමා
ක්‍රිස්තු වර්ෂ 105 දී පමණ මිසදුටු (මිථ්‍යා දෘෂ්ඨික) දෙමව්පියන්ට දාව සිරියාවේ උපන් ජස්ටින් තුමා, එවකට එම ප්‍රදේශ වල පැතිර තිබූ ස්ටොයික් [Stoic] දර්ශනයත්, පෙරිපටෙටික් [Peripatetic] හා පයිතගෝරියන් [Pythogorean] දර්ශනයත් අනුව ක්‍රියා කළ අයෙකු වුවත්, එකී දර්ශනයන් හි වූ නිස්සාර බව දැක එම ආකල්ප වලින් බැහැරව සිටිය දී එපීසියේ පැතිර තිබූ ක්‍රිස්තියානි ධර්මය ගැන කරුණු සෙවීමෙහි නිරත විය. අහඹු ලෙස හමුවූ බුද්ධිමත් මහළු කිතුනුවෙකු හා සමග කළ දීර්ඝ සංවාදයක ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් ක්‍රිස්තු වර්ෂ 130 දී කිතුනුවෙකු බවට පත් විය. ක්‍රිස්තියානි ධර්මයේ ගැඹුර හා එහි රසය වටහා ගත් ජස්ටින් තුමා රෝමයට ගොස් වේද පඬිවරුන් හමු වී කිතු දහම හා ශුද්ධ බයිබලය ගැඹුරින් හැදෑරීය. අන්තෝනියස් පියුස් නම් රෝම අධිරාජ්‍යයාගේ කාලයේ දී කිතුනු පීඩන නවතාලීමේ නියෝගයක් සම්මත කරවා ගැනීමට ද ජස්ටින් තුමා සමත් විය. එහෙත් අවාසනාවකට මෙන් මාර්කස් අවුරේලියස් රජ පැමිණි කල, එම නියෝගය අවලංගු කර, ''යම් කෙනෙකු අසත්‍යවූත්, නවකවූත් ආගමක් දේශනා කර නව කණ්ඩායමක් බිහි කරත් ද, ඔහු රදළයෙකු වේ නම් රටින් පිටුවහල් කරනු ලැබේ. සාමාන්‍ය පුරවැසියෙකු නම් මරණු ලැබේ" යැයි ප්‍රකාශ කළේ ය. මේ අනුව, මාර්කස් අවුරේලියස්ගේ නියෝගයට අවනත නොවූ හා මිථ්‍යා දේව ඇදහිළි වලට විරැද්ධ වූ ජස්ටින් තුමා ඇතුළු තවත් කිතුනුවන් හය දෙනෙකු ක්‍රිස්තු වර්ෂ 167 ජුනි 12 දින කසයෙන් තළා, ගෙළ සිඳ මරණයට පත් කෙරුණි. [ඉහත වම් පස රූපයේ සාන්ත ජස්ටින් තුමාගේ ප්‍රාණ පරිත්‍යාගය දැක්වේ.] [9] 

ගර්ජනයේ හමුදාව 

මාර්කස් අවුරේලියස් ජර්මානිකස්වරු (ජර්මානුවන්) සමග යුද්ධයකට පෙළඹුණි. අවුරේලියස්ගේ රෝමානු හමුදාවේ සිටි සෙබළුන් අතර රහසිගත කිතුනුවෝ ද වූහ. ඔවුන්ව හැඳින්වූයේ "ගර්ජනයේ හමුදාව" යන නමිනි. එම සටනේ දී දැඩි පිපාසයෙන් පෙළෙමින් අඩපණව සිටි රෝමානුවන් පරාජය පෙනි පෙනී පසුබසිත්දී මිථ්‍යා දෘෂ්ඨික රෝම සෙබළුන්ගේ උසුළු විසුළු මැද කිතුනු සෙබළුන් දැඩි විශ්වාසය හා දේව භක්තිය පෙන්වමින් සහනය හා පිහිට පතා දෙවිඳුන් යැදූහ. ක්ෂණයකින් ඇදහැළුණු මහා ධාරාණිපාත වර්ෂාවේ දී තම හිස්වැසුම් ජලයෙන් පුරවා ගෙන පිපාසය සංසිඳුවා ගෙන නව පණක් හා විවේකී සුවයක් ලැබූහ. රෝමානුවන්ට සවියක් හා සහනයක් ගෙන දුන් එම වර්ෂාව ජර්මානුවන්ට ඔරොත්තු නොදෙන මළපතක් බවට පත් විය. එයින් පීඩාවට පත් ජර්මානුවන් පරාජයට පත්ව පළ ගියෝය. මෙම ප්‍රාතිහාර්ය පිටුපස කිතුනුවන් සිටි බව දත් අවුරේලියස් රජ යුධ ජයග්‍රහණයෙන් උද්දාමයට පත්ව කිතුනු පීඩනය මද කලකට නතර කළේය. 

සාන්ත බ්ලන්ඩිනා තුමිය

කිතුනුවන් මාර්කස් අවුරේලියස් අධිරාජ්‍යයාගේ මිථ්‍යා දෘෂ්ඨික නියෝග වලට කිසි දිනෙක එකඟ වූයේ නැත. මේ සම්බන්ධයෙන් කෝපයට පත් හෙතෙම ක්‍රිස්තු වර්ෂ 177 දී පැරණි කිතුනු පීඩනය නැවත පණ ගැන්වීය. මේ වතාවේ එය කොපමණ දරුණු අතට හැරුණේ ද යත් එය ප්‍රංශය දක්වා පැතිර ගියේ ය. මරණයට පත් වූවන් අතර ''බ්ලන්ඩිනා" නම් වූ කුඩා දැරියක් ද විය. අත් අඩංගුවට පත් ඇයට නොයෙක් වධ හිංසා කළ ද ඒ හැම විටකම "මම ක්‍රිස්තියානිකාරියක්මි. මගේ ඇදහිල්ල අත් නොහරින්නෙමි"යි නැවත නැවත කීම නිසා, ගොදුරක් වන ලෙස සිංහයන් අතරට විසි කෙරුණි. එහෙත් ඇයට කිසිඳු හානියක් නොවීය. පසුව එවූ කුළු හරකෙකු පමණක් ඇයට පහර දී බිම හෙළීය. වධක සෙබළුන් ඇගේ ගෙළ සිඳ මරණයට පත් ‍කළහ. නූතන කතෝලික සභාව ඇයට සාන්තුවරියක ලෙස ගෞරව කරයි. 

සෙප්ටිමස් සෙවරස් අග රජු සමයේ ප්‍රාණ පරිත්‍යාගී වූ කිතුනුවෝ

මාර්කස් අවුරේලියස්ගේ මරණින් පසුව කතෝලිකයන්ට කෙටි සාමයේ කාලපරිච්ඡේදයක් ඇති විය.  පසුව බලයට පත් කොමඩොස් කිතුනුවන්ට හිංසා පීඩා කිරීම නොකළ නමුත් කිතුනු ආගමික නිදහස දුන්නේ නැත. කොමඩොස්ගේ මරණයෙන් පසුව ක්‍රිස්තු වර්ෂ 193 දී බලයට පත් සෙප්ටිමස් සෙවරස් [CAESAR LVCIVS SEPTIMIVS SEVERVS PERTINAX AVGVSTVS] ඉන් වසර 9 කට පසුව එනම්, ක්‍රිස්තු වර්ෂ 202 දී භයානක කිතුනු පීඩන ව්‍යාපාරයක් දියත් කළේය. ඊජිප්තු ප්‍රදේශයෙන් ඇරඹුණු එය නැවත ප්‍රංශය දක්වා පැතිර ගියේ ය. මෙම කාලවකවානුව තුළ දී දිවි පිදූවන් අතර, ලයන්ස් නුවර රදගුරු වූ සාන්ත බ්‍රරේනියස්, කාර්තේජයේ සාන්ත පර්පේතුවා හා සාන්ත පෙලිස්ටාස් යන ශුද්ධවරියන් දෙපළ, සාන්ත සිසිලියා තුමිය ද විශේෂ වෙති. 

සාන්ත පර්පේතුවා තුමිය හා සාන්ත පෙලිස්ටාස් තුමිය

කාර්තේජයේ පර්පේතුවා හා පෙලිස්ටාස් යන ශුද්ධවන්තියන් දෙදෙනා සමකාලීන මිතුරියන් වූහ. ක්‍රිස්තියානි ධර්මය ඇදහීමේ වරද මත මේ දෙදෙනාම අත් අඩංගුවට පත් විය. සාන්ත පෙර්පේතුවාගේ පියා දැඩි මිථ්‍යා දෘෂ්ඨිකයෙකු විය. පර්පේතුවාගේ ළපටි පුතුව සිංහයන්ට ගොදුරු කිරීමෙන් බේරා ගැනීමට අවශ්‍ය නම්, ක්‍රිස්තියානි ධර්මය අත්හරින ලෙසට ඇගේ පියා කළ තර්ජනය කළේය. ඊට අවනත නොවූයෙන් පර්පේතුවා හා පෙලිස්ටාස් යන මිතුරියන් දෙදෙනාව හාමත් සිංහයන්ගේ ගොදුරු පිණිස දැමීය. එහෙත් එම වන මෘගයන්ගෙන් ඔවුන්ට කිසිඳු හානියක් නොවීය. එවිට සේබළුන් යකඩ දැළක ඔවුන්ව එල්ලා කුලප්පු කළ කුළු හරකුන් ලවා පහර දී පිහි වලින් ඇන මරණයට පත් කර ඇත. 

සාන්ත සිසිලියා තුමිය
රෝමයේ ඉතා ධනවත් රදළ පවුලකට අයත් මිථ්‍යා දෘෂ්ඨික පියෙකුට දාව කතෝලික මවකට උපන් සිසිලියා දුටුවන් වශී කරවන රුවැත්තියක් වූවා ය. [දකුණු පස රූපය] තම මවගේ කිතුනු ඉගැන්වීම් වලින් පෝෂණය වූ සිසිලියා උර්බන් පාප්තුමා වෙතින් බව්තීස්මය ලැබූ අතර, සදා කන්‍යාවක ලෙසින් ජීවත් වීමට දෙවියන් වහන්සේට පොරොන්දුවක් ද දුන්නාය. තුරුණු වියට පත් සංගීතයට විශේෂ දස්කමක් දැක්වූ සිසිලියාව වංශවත් සිටුවරයෙකුගේ පුත්‍ර වැලේරියන් නම් තරුණයෙකුට විවාහ කර දීමට ඇගේ පියා කටයුතු කළේය. සදා කන්‍යාවක ලෙසින් ජීවත් වීමට වූ දේව පොරොන්දුව ගැන තම සැමියාට ප්‍රකාශ කළ ඇය තම ශරීරය ආරක්ෂා කරන දේව දූතයෙකු සිටින බවත්, තමන්ට ප්‍රේම කරන්නේ නම් එම දේව පොරොන්දුව සුරකිමින් ජීවත් වීමට අවසර දෙන ලෙසත්, තමන්ට සහෝදරියකට මෙන් සලකන ලෙසත් ප්‍රකාශ කළා ය. සිසිලියාව සුරකින දේව දූතයාව දැකීමේ ආශාවක් ඇති වූ වැලේරියන් සිසිලියාගේ උපදෙස් හා මග පෙන්වීම් මත ක්‍රිස්තියානි ධර්මය ඉගෙන සිය සොහොයුරු ටයිබර්ටියුස් සමග උර්බන් පාප්තුමා වෙතින් බව්තීස්මය ද ලැබීය. ක්‍රමයෙන් ක්‍රිස්තියානි ධර්මප්‍රචාරයට යොමු වූ මෙම දෙසොහොයුරන් ව සෙප්ටිමස් සෙවරස් රජු අත් අඩංගුවට ගෙන සිරගත කළහ. ඔවුන්ගේ දුක සැප බැලීමට පැමිණෙන සිසිලියා ඔවුන් රැකවල් කළ මැක්සිමස් නම් වූ ආරක්ෂක නිළධාරියාව ද කිතු දහමට හරවා ගැනීමට සමත් වූවා ය. පසුව මෙම තිදෙනාව හිස ගසා මරණයට පත් කෙරුණි. ඔවුන්ව කිතු දහමට හැරවීමේ ක්‍රියාවට වරදකාරිය වූ සිසිලියාව ද සිරගත කොට ඇගේ විශ්වාසය බිඳ දැමීමට නොයෙක් උපක්‍රම යෙදූ නමුත් ඉන් කිසිඳු ප්‍රතිඵලයක් නොවීය. පසුව ඇයව පණ පිටින් පුළුස්සා මැරීමට නියම වුවත්, ගිනි මැද නොදැවී දෙවියන් වහන්සේට තුති ප්‍රශංසා ගීත ගයමින් සිටියා ය. ගිනි උඳුනෙන් පිටතට ගත් ඇයව අඩක් ගෙළ කපා බොහෝ වධ විඳ මරණයට පත් වීමට සැලැස්වීය. මහත් වේදනාවට පත් ඇය තෙදිනකට පසුව ස්වර්ගස්ත වූවා ය. සිසිලියාගේ සිරුර කැලිස්ටස් උමං සොහොනේ තැන්පත් කෙරුණු අතර, ක්‍රිස්තු වර්ෂ 9 වන සියවසේ දී ඇගේ සිරුර උමං සොහොනෙන් නැවත ‍පිටතට ගන්නා විට නොදිරා පැවතී ඇත. [පහත දකුණු පස රූපයේ සාන්ත සිසිලියාගේ උමං සොහොන තුළ එතුමිය වැතිරීසිටි ආකාරය නිරූපණය කරන අයුරු දැක්වේ.]

එම සිරුර ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1599 දී සාන්ත සිසිලියා නමින් ඉදි කළ බැසිළිකාවේ තැන්පත් කර ඇත. ඇයගේ එම සිරුරේ හිස පහතට නැමී දිගු නින්දක පසුවන ආකාරයක් පෙන්වන අතර, ශුද්ධ වූ ත්‍රිත්වය සංඛේතවත් කරමින් දකුණතේ ඇඟිළි තුනක් දිග හැරී අනෙක් ඇඟිළි දෙක අල්ල තුළට නැවී ඇත.

මැක්සිමියන් අග රජ සමයේ ප්‍රාණ පරිත්‍යාගී වූ කිතුනුවෝ

මැක්සිමියන් [CAESAR GAIVS JVLIVS VERVS MAXIMINVS AVGVSTVS] නම් රෝමානු අධිරාජ්‍යයාගේ ක්‍රිස්තු වර්ෂ 235-238 පාලන කාලයේ දී මිථ්‍යා දේව ඇදහිළි වලට කිතුනුවන්ව බලාත්කාරයෙන් යොමු කරවීමේ ක්‍රියාවලියක් සිදු විය. එහෙත් පෙර කිතුනුවන් මෙන් ම එකල සිටි කිතුනුවන් ද ඊට අවනත නොවූ හෙයින් ඔවුන්ට එරෙහිව මැක්සිමියන් දරුණු හිංසන ව්‍යාපාර‍යක් රෝම පුරවරය තුළ දියත් කළේය. එම හංසනයට ගොදුරු වූවන් වැඩි දෙනා කතෝලික සභාවේ ශ්‍රේෂ්ට නායකයෝ වූහ. මොවුන් අතර රෝමයේ සාන්ත පොන්සියානෙස් (ක්‍රිස්තු වර්ෂ 230-235), ග්‍රීසියේ සාන්ත ඇන්ටරස් (ක්‍රිස්තු වර්ෂ 235-236) යන පාප්වරුන් දෙදෙනා කැපී පෙනෙති. 

ඩේසියස් අග රජ සමයේ ප්‍රාණ පරිත්‍යාගී වූ කිතුනුවෝ

ක්‍රිස්තු වර්ෂ 249-256 අතර ඩේරියස් [CAESAR GAIVS MESSIVS QVINTVS TRAIANVS DECIVS AVGVSTVS]  අග රජ පාලන කාලයේ දී කිතුනු පීඩනය ඇතිවීමට බලපෑ හේතු සාධක දෙකක් තිබුණි. එනම්,

1. රෝම අධිරාජ්‍යය තුළ ක්‍රිස්තියානි ධර්මය ඇදහීමට ඉඩ හැරීමෙන් කෝපයට පත් වන  රෝමයට අරක්ගත් මිථ්‍යා දෙවි දේවතාවුන් රෝම අධිරාජ්‍යය පිරිහීමට පත් කරනු ඇතැයි යන බිය,
2. එනිසා රෝම දෙවි දේවතාවුන් නැමදීමට කිතුනුවන්ව පෙළඹවිය යුතුය යන අදහස ඇතිවීම. 

 කිතු දහම අත්හැරීමට අකමැති වන හා රෝම දෙවි දේවතාවුන් නැමදීම ප්‍රතික්ෂේප කරන අයට දැඩි වධ බන්ධන පමුණුවා මරණයට පත් කරන ලෙසට රෝම ආණ්ඩුකාරවරුන්ට නියම කෙරුණි. මෙකල බොහෝ රදගුරුවරුන් ද පාප්වරුන් ද දිවි පිදූහ. ඇතැම් කිතුනුවන් රෝම පුරවරය අත්හැර වනගත වූහ. සාන්ත පේබියන් (ක්‍රිස්තු වර්ෂ 236-250), සාන්ත කොරනේලියස් (ක්‍රිස්තු වර්ෂ 251-253), පළමුවන සාන්ත ලුෂියස් (ක්‍රිස්තු වර්ෂ 253-254) යන පාප්වරුන් ද, සාන්ත අගතා තුමිය ද ප්‍රාණ පරිත්‍යාගීවූවන් අතර වෙති. 
[සාන්ත පේබියන් පාප්තුමා ඉහළ දකුණු පස රූපය]
[සාන්ත කොරනේලියස් පාප්තුමා දකුණු පස ඉහළ රූපය][සාන්ත ලුෂියස් පාප්තුමා පහත දකුණු පස රූපය]

වැලේරියන් අග රජ සමයේ ප්‍රාණ පරිත්‍යාගී වූ කිතුනුවෝ 
ක්‍රිස්තු වර්ෂ 253 දී රජ පැමිණි වැලේරියන් නොරිකුම් හා රේසියාවේ ආණ්ඩුකාරවරයාව සිටි  [Governor of Noricum and Raetia,] වැලේරියන් [CAESAR PVBLIVS LICINIVS VALERIANVSAVGVSTVS] (වම් පස කාසියේ රූපය වැලේරියන් රෝම අධිරාජ්‍යයාගේ ය.) අග රජුගේ පාලන කාලය ක්‍රිස්තු වර්ෂ 257-260 අතර යැයි සැලකේ. ක්‍රිස්තු වර්ෂ 258 දී වැලේරියන් අධිරාජ්‍යයා නිකුත් කළ ආඥාවකින් මිථ්‍යා දෘෂ්ඨික දෙව දේවතාවුන්ට පුද පූජා නොපවත්වන අවම වශයෙන් දුම් පූජාවන්වත් නොකරන ක්‍රිස්තියානීන්ට දරුණු වධ හිංසා හා මරණ දඬුවම් නියම කළේය. රෝමානු පුරවරයේ සෑම ස්ථානයක්ම පරීක්ෂාවට ලක් කර කිතුනු රැස්වීම් පැවැත්වූ ස්ථාන කඩා බිඳ දමා විනාශ කොට, සඟවා තිබූ ශුද්ධ හසුන් පත් හා වස්තූන් ගිනිබත් කොට විනාශ කළේය. පූජකවරුන් ද රදගුරුවරුන් ද සිරගත කොට දැඩි හිංසනයට භාජනය කළේය. 
මෙම පීඩනයේ දී සාන්ත ලෝරන්ස් තුමා, රෝමයේ පළමුවන ස්තෙපානුස් (ක්‍රිස්තු වර්ෂ 254-257) හා ග්‍රීසියේ දෙවන සික්ස්ටස් (ක්‍රිස්තු වර්ෂ 257-258) යන පාප්වරුද දිවි පිදූහ. (වම් පස රූපයෙ දැක්වෙන්නේ රෝමයේ පළමුවන ස්තෙපානුස් පාප්තුමා ය.) එම ක්‍රිස්තියානි පීඩනය බොහෝ දුරට බලපෑම් කළේ කතෝලික සභා නායකයන් වෙතය.  කිතු දහම ප්‍රචාරය කිරීමටත්, කිතුනු පීඩන හමුවේ නොසැලී ධෛර්යමත්ව ඇදහිල්ලෙන් සිටීමටත් අවශ්‍ය උපදෙස් හා මග පෙන්වීම් කළෙ කතෝලික සභා නායකයෝ ය. එය වැලැක්වීම වැලේරියන්ගේ අදහස වූවා විය හැකිය. කෙසේ වුවද කතෝලික සභා නායකයෝ ද තම ජීවිත පූජා කිරීමට ඉදිරිපත් වීම අනෙකුත් කිතුනුවන්ට ද මහඟු ආදර්ශයක් වූවාට සැක නැත.

සාන්ත ලෝරන්ස් තුමා
තුරුණු වියේ පසුවූ ලෝරන්ස් කිතු දහම ගැන පැහැදී පූජකවරය සොයා ගිය අතර, දෙවැනි සික්ස්ටස් පාප්තුමා විසින් තේවාචාර්ය [Deacon] [10]පදවිය ප්‍රදානය කරන ලදි. රෝමයේ සිටි දුගී කිතුන්වන්ට ආධාර උපකාර හා උපස්ථාන කිරීමේ යෙදී සිටි දෙවන සික්ස්ටස් පාප්තුමාට සහය වූ තේවාචාර්යවරුන් පස් දෙනාගෙන් එක් අයෙකු වූයේ ලෝරන්ස් තුමා ය. එවකට රෝමානු කතෝලික සභාවේ භාණඩාගාරික ධූරය දැරුවේ ද එතුමා ය. ඉහත කී වැලේරියානු ආඥාවට අනුව, ක්‍රිස්තියානි ධර්මය රෝම පුරවරය පුරා දේශනා කිරීමේ වරදට දෙවන සික්ස්ටස් පාප්තුමා ඇතුළු තේවාචාර්යවරුන් සිව්දෙනෙක් අත් අඩංගුවට පත් විය. පාප්තුමාව දරුණු වධ හිංසා පමුණුවා මරණයට පත් කිරීමට තීන්දු කෙරුණි. එම ඉරණම තමන්ට අත් නොවීම ගැනත් පාප්තුමාව මරණයට පත් කිරීමට නියම කිරීම ගැනත් ලෝරන්ස් තුළ බොහෝ දුකක් ඇති විය. ඔහුව සනසමින් දෙවන සික්ස්ටස් පාප්තුමා මෙසේ කීවේ ය.

"මාගේ පුත්‍රය, මා ඔබව අත් හරින්නේ නැත. ක්‍රිස්තු භක්තිකයන් උදෙසා මීට වඩා වධ වේදනා විඳීමට ඔබට සිදුවනු ඇත. තව දින කිහිපයකින් ඔබ මා යන අඩිපාරේ එනු ඇත. එහෙයින් ඔබ භාරයේ කිසියම් ධනයක් වෙතොත් එය දිළිඳුන්ට බෙදා දෙන්න"

 මෙයින් සතුටට පත් ලෝරන්ස් තුමා වඩාත් ධෛර්යවත්ව ධර්මප්‍රචරය කරමින් ඉතිරි වී තිබූ ධනය ද දිළිඳුන්ට බෙදා දී මරණයට සූදානම් විය. මේ හේතුවෙන් අත් අඩංගුවට පත් ලෝරන්ස් තුමාට කිතුනු සභාවේ ධනය අධිරාජ්‍යයාට පවරා දෙන ලෙස නියෝග කෙරුණි. කතෝලික සභාවේ සාමාජිකයන් හා මෙතෙක් දිවි පිදූ කිතුනු ප්‍රාණ පරිත්‍යාගීවරුන් එම ධනය බව ලෝරන්ස් තුමා ප්‍රකාශ කළේය. මෙයින් කෝපයට පත් රජ තෙමේ ලෝරන්ස් තුමාට කස වලින් තළා, ගිනි අඟුරු වලින් පුළුස්සන ලෙසට නියම කළේය. මෙම දරුණු වධය බලා සිටින අයට දේව විශ්වාසය ලැබෙන ලෙස ඉල්ලා එතුමා යාච්ඤා කළේය. ‍එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් එක් රෝමානු සෙබළෙක් සිත් හැරීමට පත්ව කිතු දහම වැළඳ ගත්තේ ය. මෙයින් තවත් කෝපයට පත් වැලේරියන් රජ යකඩ ග්‍රිල් උඳුනක් මත ලෝරන්ස් තුමාව තබා මද ගින්නේ පුළුස්සන්නට නියම කළේය. ජේසුස් වහන්සේගේ දේව අනුග්‍රහය ලැබී එම දරුණු වධය ඉවසා දරා ගැනීමට එතුමාට ශක්තිය ලැබුණි. එම අවස්ථාවේ දී වධක සෙබළාට කතා කළ ලෝරන්ස් තුමා, "මා පුත, ඔබට ශාන්තිය වේවා! මාගේ සිරුරේ පිටුපස කොටස හොඳින් පිළිස්සී හමාරය. දැන් ඉදිරිපස කොටස පිළිස්සෙනු සඳහා මා අනෙක් අතට හරවන්නැ" යි කීවේ ය. මෙසේ දරුණු පීඩාවකට පත් ලෝරන්ස් තම ආත්මය දෙවිඳුන්ට පූජා කරමින් ස්වර්ගස්ත විය. මාංශික හා කාම තෘෂ්ණා පාප පරීක්ෂා වල දී අප සාන්ත ලෝරන්ස් තුමාට මෙසේ යාච්ඤා කරමු.

"සර්ව බලධාරී දෙවියන් වහන්ස, ශුද්ධ වූ ලෝරන්ස් තුමන් හට අග්නි ජාලාවෙන් ගැළවීමට වරම් දුන්නා සේ අපට ද අපේ තෘෂ්ණාධික දුර්ගුණ ගිනි ජ්වාලයන්ගෙන් නිදහස් වීමට වරම් දුන මැනව. සාන්ත ලෝරන්ස් තුමනි, සියළු මාංශික හා කාම තෘෂ්ණා වලින් ගැළවීමට අප ‍උදෙසා දෙවිඳුන් ඉදිරියෙහි මැදහත් ව යාච්ඤා කළ මැනව."

රෝමයේ සාන්ත ලෝරන්ස් බැසිළිකාවේ එතුමන්ගේ සිරුර සුරක්ෂිතව තැන්පත් කර ඇත. ඒ මත ඉදි කර ඇති පූජාසනය මත දිව්‍ය පූජාව පැවැත්වීමට අවසර ඇත්තේ පාප්තුමාට පමණය.

අවුරේලියන් අග රජු සමයේ ප්‍රාණ පරිත්‍යාගී වූ කිතුනුවෝ

අවුරේලියන්ගේ [CAESAR LVCIVS DOMITIVS AVRELIANVS AVGVSTVS] රාජ්‍ය පාලන කාලය ක්‍රිස්තු වර්ෂ 274-275 වේ. ඔහු රාජ පදවියට පත් වූ විගසම කිතුනුවන්ට හිංසා පීඩා කිරීමට උත්සහ කළේ නැත. මන්ද ඔහුට කිතුනුවන්ගෙන් බාධාවක් නොවීමය. නමුදු ඔහුට රෝම සෙනෙට් සභිකයන්ව දිනා ගැනීමට නොහැකි වූයේ ඔහු තුළ වූ රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්ති වල තිබූ අඩුලුහුඩුතා නිසා ය. එහෙත් ස්වල්ප කාලයකට පසුව රෝමානු සෙනෙට් සභාවෙන් ඔහුට එරෙහිව ආ කුමන්ත්‍රණ හා විරෝධයන් වළකාලීමේ අරමුණෙන් ඔහු ඔවුන්ව සතුටු කිරීම සඳහා කිතුනුවන්ට පීඩා කිරීමට පටන් ගත්තේ ය. මෙකල ප්‍රාණ පරිත්‍යාගී වූවන් අතර, රෝමයේ රදගුරු වූ සාන්ත පීලික්ස් තුමා, පැරිසියේ ප්‍රථම රදගුරු වූ සාන්ත ඩෙනිස් තුමා ද කැපී පෙනෙති.



දියොක්ලේෂියන් අග රජ සමයේ ප්‍රාණ පරිත්‍යාගී වූ කිතුනුවෝ

කතෝලික සභාවට එල්ල වූ අවසාන පීඩනය දියොක්ලේෂියන් [CAESAR GAIVS AVRELIVS VALERIVS DIOCLETIANVS AVGVSTVS -  Roman Emperor from November 20, 284 to May 1, 305.] අධිරාජ්‍ය සමයේ දී සිදු විය.එය ඉතාම බියකරු හා කෲරතර හිංසන ව්‍යාපාරයක් විය. පර්සියානු ආගමික ආභාෂය ලැබූ ඔහු අධිරාජ්‍ය වන්දනාව නැවත රෝමය තුළ ක්‍රියාත්මක කිරීමට උත්සහ දැරීය. එයට විරුද්ධ වූ සියලු අයව දැඩි ලෙස වධ හිංසා පමුණුවා මරණයට පත් කිරීමට නියම කළේය. කිතුනුවන්ගේ සම ගැළවීම, ලුණු විනාකිරි මිශ්‍රණයක් දෙනෙත් වලට වැගිරීම, දෙනෙත් පිළිස්සීම, කටු සැමිටි වලින් මරණයට පත් වනතුරු පහර දීම වැනි ක්‍රම මගින් වධ දීමට සැළැස්වීය. එවකට සිටි මෙම වධ බන්ධන සියැසින් දුටු එව්සේබියස් [Eusebius, 275-339] නම් කිතුනු ඉතිහාසඥයාගේ වාර්තාවන්ට අනුව, "වධකයන්ගේ අත් මිනී මැරීමෙන් ම විඩාවට පත් විය, ඔවුන්ගේ අවි ආයුධ බෙලි කැපීමෙන් ම මොට විය." මෙකල ප්‍රාණ පරිත්‍යාගී වූවන් අතර සාන්ත ඇග්නස් තුමිය, සාන්ත සෙබස්තියන් තුමා, සාන්ත ලුසියා කන්‍යාව හා සාන්ත කැතරින් තුමිය කැපී පෙනෙති. 

සාන්ත සෙබස්තියන් තුමා

මිලාන් හි නර්බෝනා නම් නුවර උපත ලැබූ වංශවත් ධනවත් සෙබස්තියන් දියොක්ලේෂියන් අධිරාජ්‍යයාගේ රෝමානු යුධ හමුදාවට බැඳී කීර්තිමත් සෙන්පතියෙකු බවට පත් විය. ආගම් විරෝධය හා දැඩි පීඩන හමුවේ කිතුනුවන් ධෛර්යමත්ව නිර්භීතව ප්‍රාණ පරිත්‍යාගී වන ආකාරය දුටු එතුමා එහි අභිරහස සොයා යන කල අහම්බෙන් මෙන් දැනගැනීමට ලැබුණු ක්‍රිස්තියානි ධර්මය ගැන පැහැදී රහසින් කිතුනුවෙකු විය. එසේම ධර්මප්‍රචාරයේ ද නිරත විය. මේ පිළිබඳව දැනගත් දියොක්ලේෂියන් අධිරාජ්‍යයා කිතු දහම අත්හැර අධිරාජ්‍ය වන්දනාවට නැඹුරු වීමට අණ කළ ද එතුමා එය තදින්ම ප්‍රතික්ෂේප කළ නිසා ඊතළ වලින් විද මරණයට පත් කිරීමට නියම විය. මෙම ඊතළ විදීමේ කාර්යය බාර වූයේ ද එතුමාගෙන් ධර්මය ඉගෙන කිතු දහම වැළඳ ගත් මොරිටානියස් නම් දුනුවායාට ය. ඔහු ද මාරාන්තික තුවාළ සිදු නොවන අයුරින් එම කාර්යය කර, සිහිසුන්ව සිටි සෙබස්තියන් තුමාව රහසින් රැගෙන ගොස් ප්‍රතිකාර කර සුව කළේය. සෙබස්තියන් තුමා ද සැඟවී නොසිට දියොක්ලේෂියන් අග රජු යන මග රැක සිට කිතුනුවන්ට කරන හිංසා පීඩා ගැන තදින් චෝදනා කර හෙළා දුටුවේය. සෙබස්තියන් තුමාව දැක විශ්මයට පත් වූ ‍රජු එතුමාගේ වදන් අසා කෝපයට පත්ව  පොලු වලින් පහර දී මරණයට පත් කිරීමට නියම කළේය. ඒ අනුව ක්‍රිස්තු වර්ෂ 288 ජනවාරි 20 දින එතුමාව මරණයට පත් කෙරුණි. එතුමන්ගේ සිරුර උමං සොහොනක තැන්පත් කෙරුණි.[11]     

සාන්ත ලුසියා තුමිය

සිසිලියේ සිරාකුස් නම් ප්‍රදේශයේ ධනවත් රදළ පවුලක කිතුනු දෙමව්පියන්ට දාව උපන් ලුසියා තුමිය ද කුඩා කල සිටම තම ජීවිතය ශුද්ධවන්තව අවිවාහකව ගත කිරීමට තීරණයක් ගෙන සිටියා ය. ඇගේ පියාගේ මරණින් පසුව මව ලුසියාගේ දැඩි අකමැත්ත පිට ඇයව මිථ්‍යා දෘෂ්ඨික තරුණයෙකුට විවාහ කර දීමට තීරණය කළාය. මේ කාලයේ දී ලුසියා තුමියගේ මව මහ ලේ නමැති කාන්තා රෝගයෙන් පීඩාවට පත්ව සිටියා ය.  ඉතා ප්‍රාතිහාර්ය ජනක ස්ථානයක් වශයෙන් සැලකූ සාන්ත ඇගතා තුමියගේ උමං සොහොන වෙත ගොස් යාච්ඤා කරත් දී ඇගේ මවගේ රෝගය සම්පූර්ණයෙන් සුව විය. මෙයට ස්තුති පිදීමක් වශයෙන් ඔවුන් සතු සියලු ධනය දිළිඳුන්ට බෙදා දීමට මෙම දෙපල කටයුතු කළෝය. ලුසියා තුමිය විවාහයට දැක්වූ අකමැත්ත, ක්‍රිස්තියානි ධර්මය ඇදහීමේ වරද හා ධනය වස්තුව දිළිඳන්ට බෙදා දීම යන කරුණු නිසාවෙන් ඇගේ විවාහපේක්ෂක ධනලෝභී තරුණයා ඒ බව සිසිලියේ රෝම ආණ්ඩුකාරවරයාට දැන්වූයෙන් ඇය අත් අඩංගුවට පත් විය. රෝම අධිරාජ්‍ය වන්දනාව හා මිථ්‍යා දේව ඇදහිළි ප්‍රතික්ෂේප කළ ලුසියා තුමිය නිතරම කියා සිටියේ, "මම දිවා රෑ දෙක්හි දෙවියන් වහන්සේගේ නීතිය මෙනෙහි කරමි. මා කීකරු වන්නේ දේව අණට පමණකි. ඔබ අධිරාජ්‍යයාගේ අණ පිළිපැදීමට උද්යෝගීමත් වන සේම, මමත් දේව කැමැත්ත ඉටු කිරීමට බැඳී සිටිමි," කියා ය. එනිසා ඇයට බොහෝ වධ හිංසා පමුණුවා, දෙනෙත් උගුලා, ගෙළ කඩුවකින් සිදුරු කර මරණයට පත් කළේය. එතුමියගේ මරණය ක්‍රිස්තු වර්ෂ 303 දෙසැම්බර් 13 දන සිදු විය.[12]

සාන්ත ඇග්නස් තුමිය

ඇග්නස් වනාහී රදළ කිතුනු දෙමව්පියන්ට දාව උපන් සුවිනීත නව යෞවනියකි. කුඩා කල පටන් කිතුනු ධර්මගුණ අනුව හැදුණු වැඩුණු ඇයගේ දොළොස්වන උපන් දින දී දිව්‍ය පූජාවට ගොස් දිව්‍ය සත්ප්‍රසාදය ලබා ගත්තාය. එවිට ඇයගේ සිත් අභ්‍යන්තරයේ ඇති වූ දැඩි ක්‍රිස්තු භක්ත්‍යාදරය හා විශ්වාසයේ හැඟීම නිසා සදාකාලික කන්‍යාවක් ලෙසින් සුපිරිසිඳු ජීවිතයක් ගත කිරීමට දෙවියන් වහන්සේට පොරොන්දුවක් දුන්නාය. පසුව රෝමානු අමාත්‍යවරයෙකු වූ සිම්ප්‍රෝනියස්ගේ රාජ්‍ය උත්සවයකට ඇය සිය දෙමව්පියන් සමග සහභාගි වූවා ය. එකල එම අමාත්‍යවරයාගේ පුත්‍ර ප්ලේවියන් නම් තරුණයා ඇග්නස් තුමියව දැක ඇගේ රූසිරියට වසඟ වී, ඇයව විවාහ කර ගැනීමේ අපේක්ෂාවෙන් ත්‍යාගයක් පිරිනැමීය. සදාකාලික කන්‍යාවක ලෙසින් ජීවත් වීමට පොරොන්දුවක් දී සිටි ඇය එම ත්‍යාගය එකහෙලාම ප්‍රතික්ෂේප කළාය. එයට හේතුව විමසූ කල ඇය කියා සිටියේ තමන් ස්වර්ගීය දේව දූතයන් පිරිවරා සිටින ජේසුස් ක්‍රිස්තුස් වහන්සේ හා සමග විවාහ වීමට පොරොන්දුවක් දී ඇති බව ය. මෙම පිළිතුරෙන් ඇය ක්‍රිස්තියානි තරුණියක් බව දැන ගත් ප්ලේවියන් ඇයට නොයෙක් බලපෑම් කිරීමටත්, නින්දා අපහාස කිරීමටත්, ඇගේ චරිතයට කැළැල් කිරීමටත් උත්සහ කළේය. ‍එකල ඇගේ රැකවල් දේවදූතයා ඇය වටා ගිනි වළල්ලක් ඇති කර ඇයව ආරක්ෂා කළේය. මෙය විජ්ජාවකැයි සිතූ සිම්ප්‍රෝනියස් ඇයව පුළුස්සා මරන්නට නියම කළ නමුත්, ඇයට ඉන් කිසිඳු පීඩාවක් නොවූ බැවින් ඇයව නිදහස් කොට ආපසු නිවසට යැවීය. ඉන් වසරකට පමණ පසුව දියොක්ලේෂියන් අධිරාජ්‍යයාගේ නියෝගය පරිදි රෝම මිථ්‍යා දෙවි දේවතාවුන්ට හා අධිරාජ්‍යයාට වන්දනා කිරීමට අකමැති වන හා ක්‍රිස්තියානි ධර්මය අදහන අයට විරුද්ධව ගෙන ගිය පීඩනයට ඇග්නස් තුමියව ද හසු විය. අත් අඩංගුවට පත් ඇයට මිථ්‍යා දෙවිවරුන්ට හා අධිරාජ්‍යයාගේ පිළිරුවට වැඳුම් පිදුම් කිරීමට බල කර සිටියත් ඇය එය එකහෙළාම ප්‍රතික්ෂේප කළ බැවින් ඇයට බලාත්කාරකම් කිරීමට කාමුක වධකයන්ට නියම කෙරුණි. මෙම අධම ක්‍රියාවට පළමුවෙන් උත්සහ කළ මිනිසාට පහර දුන් දේවදූතයෙකු නිසා ඔහු අන්ධ වී අප්‍රාණිකව බිම ඇද වැටුනේය. ඔහු මරණයට පත් වනු ඇතැයි බොහෝ දෙන සිතූහ. එහෙත් ඔහුට අනුකම්පා කළ ඇග්නස් තුමිය ඔහු වෙනුවෙන් කළ යාච්ඤාවක ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් ඔහු සුවය ලැබීය. එහෙත් එයින් රාජකීය නිළධාරීන්ගේ ආකල්ප වල වෙනසක් ‍සිදු නොවීය. නැවත වරක් පුළුස්සා මැරීමට දැරූ උත්සහය ද වැළකී ගියේ ගිනි අවුළුවාලූ අයම එම ගින්නෙන් වැනසී ගිය බැවිනි. එකල එතුමියව ගෙළ සිඳ මරණයට පත් කිරීමට නියම විය. ඇගේ රූමත් හා අවිහිංසක බව දුටු අළුගෝසුවා පොරොව ගෙන පසෙකට විය. එය දුටු ඇග්නස් තුමිය මෙසේ කීවාය. "අප්‍රමාද වන්න. ඔබගේ කාර්යය ඉටු කරන්න. මාගේ ස්වර්ගීය මනාළයා මා එනතුරු බලා සිටියි. ඔවුන් වහන්සේගේ ප්‍රේමය හිමි කර ගැනීමට මා ඉක්මනින් එහි යා යුතුය." එවිට එම අළුගොසුවාගේ පොරෝ පහරින් ඇගේ ගෙළ සිඳී ස්වර්ගස්ත වූවා ය. එය සිදු වූයේ ක්‍රිස්තු වර්ෂ 304 ජනවාරි 21 වෙනිදා ය. ඇගේ සිරුර උමං සොහොනක තැන්පත් කෙරුණි. සතියකට පසුව එහි ගිය දෙමව්පියන්ට ඇග්නස් තුමිය සුදු බැටළු පෝතකයෙකු සමග දර්ශනය වූවා ය.[13] ඉන් වසරකට පසුව කිතුනු සැදැහැවතුන් ඇය ප්‍රාණ පරිත්‍යාගී වූ ස්ථානයෙහි ඇයගේ මරණ වාර්තාව කියවා, දිළිඳුන්ට දන් දුන්හ.[14]  

ශත වර්ෂ 3 ක් පුරා පැවති දැඩි කිතුනු හිංසන ක්‍රියාදාමය අවසන් වූයේ කොන්ස්ටන්ටයින් රෝමයේ අධිරාජ්‍ය ධූරයට පත් වීමත් සමගය. ක්‍රිස්තු වර්ෂ 312 දී කොන්ස්ටන්ටයින් රෝම අධිරාජ්‍යයා නිකුත් කළ මිලාන් හි ආඥාව මගින් ක්‍රිස්තියානි ධර්මය ඇදහීමේ නිදහස ප්‍රකාශයට පත් කළේය. ඇතැම් විට මෙවැනි ආගමික නිදහසක් දීමට හේතුව ක්‍රිස්තියානි බැතිමතියක වූ  ඔහුගේ මව (සාන්ත හෙලේනා)[15] විය හැකිය. එය රෝමයේ නව සමාජ, සංස්කෘතික හා ආගමික පරිවර්තනයක් ඇති කිරීමට සමත වූවක් විය. කෙසේ වුව ද, මෙම මිලාන් හි ආඥාව මගින් පහත තීරණ ප්‍රකාශයට පත් කෙරිණි.

• රෝම අධිරාජ්‍යය තුළ ඕනෑම අයෙකුට තමන් කැමති ආගම ධර්මයක් ඇදහීමේ නිදහස හා අයිතිය තහවුරුකෙරේ.
• ආගමක් ඇදහීම කරණකොටගෙන කිසිම පුද්ගලයෙකුට දඬුවම් පැමිණවිය නොහැකිය.
• ආගම ඇදහීම නිසාවෙන් යම් අයෙකු සිරගත කොට තිබේ නම් ඔහුව නිදහස් කළ යුතුය. දේපළ රාජසන්තක කර තිබේ නම් ඒවා නැවත ලබා දිය යුතුය.
• සෑම ආගමිකයෙකුට ම අන් අයට හිරිහැරයක් නොවන සේ තමන්ගේ ආගමික ස්ථාන පවත්වා ගැනීමට හැකියාව තහවුරු කෙරේ. 

මෙහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් කිතුනු සභාවට නිදහසේ ආගම ඇදහීමටත්, ධර්මප්‍රචාරයේ යෙදීමටත් අවකාශ හිමි විය. කොන්ස්ටන්ටයින් අධිරාජ්‍යයාගේ මව වූ සාන්ත හෙලේනා තුමිය ද ධනයෙන් ආධාර උපකාර කරමින් සභාවේ දියුණුවට අත හිත දුන්නා ය.පසුව කොන්ස්ටන්ටයින් තම මවගේ හා කතෝලික සභා ශ්‍රේඨයන්ගේ මග පෙන්වීම් හා උපදෙස් වලට අනුව කිතු දහම වැළඳ ගැනීමත් සමගම කතෝලික ධර්මය රාජකීයත්වයට පාත්‍ර වූ රෝම අධිරාජ්‍යයේ රාජාගම බවට පත් විය.
 කතෝලික සභාව විනාශ කොට මුලිනුපුටා දැමීම මෙම පීඩක අධිරාජ්‍යවරුන්ගේ අරමුණ වුවත්, ජේසුස් ස්වාමින් වහන්සේ පේදුරු තුමාට කළ ප්‍රකාශය අනුව එය විනාශ වීමට, නිරා දොරටු වලට ජය ගැනීමට ඉඩ නොදෙන සේක. [මතෙව් 16 : 18] එනිසා ඔවුන් වහන්සේ එවකට සිටි කිතුනුවන්ගේ සිත් ධෛර්යමත් කොට සිය ජීවිත පූජාවෙන් වීරෝධාර ලෙස කතෝලික සභාව රැකගැනීමට පිහිට වූ සේක. එසේම අවිහිංසක කිතනුවන්ට දුන් වධ හිංසා වලට නියමිත ඵල විපාකය එම පීඩක රජවරුන්ට ලබා දුන් සේක. එම අධිරාජ්‍යවරුන්ගේ අවසානය ද බොහෝ ඛේදනීය හා බියකරු විය. රෝමය කිතුනුවන්ගේ රුධිරයෙන් නැහැවූ උම්මත්තක නීරෝ ජාතික සතුරෙකු ලෙසින් රෝම සෙනෙට් සභාව විසින් නම් කරනු ලැබූ නිසා සිත වේදනාවට පත්ව සිය දිවි නසා ගත්තේ ය. ඩොමීෂියන්‍ට මරණය ළඟා වූයේ ඔහුගේම බිසොව රෝම සෙනෙට් සභාවේ නිළධාරීන්ගේ සහයෙන් ඔහුව ඝාතනය කිරීම නිසා ය. ට්‍රාජන් ට තම රජකම බාර දීමට දරුවෙකු නැති කමින් සොවින් පෙළී මළේය. මාර්කස් අවුරේලියස්ගේ මහළු වියේ දී රජකම රෝමන් හමු‍දාවේ සේනාධිනායකයාට දෙනු ඇතැයි බියෙන් ඔහුගේම පුත් කොමඩෝස් විසින් රහසිගතව ඝාතනය කරල ලදුව සාමාන්‍ය මරණයක් ලෙසින් පෙන්වන ලදි. සෙප්ටිමස් සෙවරස්ව ඔහුගේම පුත්‍රයා විසින් ඝාතනය කිරීමට දෙවරක්ම දරන ලද උත්සහය ගැන දැනගැනීමෙන් ශෝකයට පත්ව මිය ගියේ ය. මැක්සිමියන් හට මරණය ළඟා වූයේ රෝමානු ප්‍රිතෝරියන් සෙබළුන්ගේ  [Praetorian Guard] රාජ්‍ය බලය පැහැර ගැනීමට කළ කුමන්ත්‍රණයකිනි. ඩේසියස් රජුගේ මරණය සිදු වූයේ ගොත්වරුන් සමග කළ සටනක දී  [Battle of Abrittus fighting against the Goths]  ඉතා අවාසනාවන්ත හා වේදනාත්මකවය. වැලේරියන් රජු පර්සියාවේ සාපොර් රජු සමග කළ සටනකින් පැරදී සිරකරුවෙකු බවට පත් විය. එම පර්සියානු රජ තම අසු පිටට නැග්ගේ වැලේරියන්ගේ බෙල්ලට පය තබමිනි. පසුව පණ පිටින් හම ගසා, රතු සායම් පොවා, මරණයට පත් කර රෝමවරුන්ට නින්දා වන පිණිස දේවාලයක එල්ලා තැබීය.[Captured in Battle of Edessa against Persians, died in captivity] අවුරේලියන් රජුව ද ප්‍රිතෝරියන් සෙබළුන් විසින් [Praetorian Guard] මරණයට පත් කරන ලදි. දියොක්ලේෂියන් රජු හට අසාධ්‍ය භායනක රෝගයක් වැළඳී සිරුර කුනු වී නිරාහාරව මළේ ය. 

෴ --- වැඩිදුර සටහන්--- ෴

[1] ඔගස්ටස් සීසර් (ක්‍රිස්තු පූර්ව 28 - ක්‍රිස්තු වර්ෂ 14) : ක්‍රිස්තු පූර්ව 31 දී ඔක්ටේවියස් හෙවත් ඔගස්ටස් සීසර් රෝම පාලනය අතට ගත්තේ , මාර්ක් ඇන්ටොනි හා ක්ලෙයෝපැට්රාගේ පරාජය හා මරණයත් සමග ය. ක්‍රිස්තු පූර්ව 27 ජනවාරි 16 වෙනිදා රෝම සෙනෙට් සභාව ඔහුට "උත්කෘෂ්ඨ පාරිශුද්ධ" යන අරුතැති "ඔගස්ටස් සීසර්" යන නාමය පරිනැමීය. ජූලියස් සීසර් සකසා තිබූ රෝම කැලැන්ඩරයට තමාගේ නමින් අගෝස්තු නම් මාසය එක් කර ගත් ඔහු, ජූලියස් සීසර්ගේ නමින් තිබූ ජූලි මාසයේ දින ගණනට සමානවීමට පෙබරවාරි මාසයෙන් දිනයක් ඈඳා ගත්තේ ය. රෝම සාම රාජ්‍ය ක්‍රමය [Pax Romana] රෝම අධිරාජ්‍යයට හඳුන්වා දුන් ඔහු "පොන්ටිමෙක්ස් මැක්සිමස්" (උත්තම පූජක) යන නාමය ආරූඪ කර ගත්තේ ය. ඔහුට රෝම සෙනෙට් සභාව ක්‍රිස්තු පූර්ව 2 දී "පාතෙර් පේට්රියා" [Pater Patria] යන නාමය පිරිනැමීය. "‍ගඩොල් රෝමය කිරිගරුඬින් සරසා සමුගනිමි" යනුවෙන් පවසමින් ඔගස්ටස් සීසර් ක්‍රිස්තු වර්ෂ 14 අගෝස්තු 19 දින මිය ගියේ ය.
[2] ක්‍රිස්තු වර්ෂ 37 දෙසැම්බර් 15 දින උපන් නීරෝ, ජර්මානිකස් කලිගුලා‍ රෝම අධිරාජ්‍යයාගේ (Germanicus), මුණුපුරා හා ක්ලෝඩියස් (Claudius) රෝම අධිරාජ්‍යයාගේ හදා ගත් පුත්‍රයා ය. ක්‍රිස්තු වර්ෂ 54 ඔක්තෝබර් 13 දින සිට 68 ජුනි 11 දින දක්වා රෝමය පාලනය කළේය. රෝම රාජ්‍යයේ පොදු සතුරෙකු ලෙසින් රෝම සෙනෙට් සභාව විසින් ඔහුව ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදුව සිය දිවි නසා ගත්තේ ය.
[3] ජෝසප් ජයසූරිය පියනම, සාන්ත සභා ඉතිහාසය, පිටුව 32
[4] බැබලෙන තරු, ජාතික ධර්මෝපදේශ මධ්‍යස්ථානය, කොළඹ, පිටුව 31
[5] ඩී. සී. ජයසිංහ, පොළොවේ ලුණු-අපෝස්තුළුවරු දොලොසකගේ ජීවිතය, කතෝලික පොත්හල, කොළඹ, 1963, පිටුව 25
[6] වෙස්පාසියන් රෝම අධිරාජ්‍යයාගේ (ක්‍රි.ව. 69 - 79) පුත්‍රයා වූ ඩොමිෂියන් ක්‍රිස්තු වර්ෂ 81 සැප්තැම්බර් 14 සිට 96 සැප්තැම්බර් 18 දින දක්වා රෝමය පාලනය කළේය. රෝම සෙනෙට් සභිකයන් විසින් ඔහුව ඝාතනය කරන ලදි.
[7] ක්‍රි.ව. 53 සැප්තැම්බර් 18 උපන් ට්‍රාජන් රෝම අධිරාජ්‍යයා නර්වා නම් රෝම අිරාජ්‍යයාගේ (96 - 98) දරුකමට හදා ගත් පුත්‍රයා ය. 
[6] සාන්ත ඉග්නාසියුස් තුමා රචනා කළ හසුන් පත් මෙසේ ය. 

• එපීසවරුන්ට යැවූ හසුන                 (Epistula ad Ephesios)
• මග්නේසියන්වරුන්ට යැවූ හසුන        (Epistula ad Magnesians)
• ට්‍රාලියන්ස්වරුන්ට යැවූ හසුන            (Epistula ad Trallians)
• රෝමවරුන්ට යැවූ හසුන                (Epistula ad Romanos)
• ෆිලඩෙල්ෆියානුවන්ට යැවූ හසුන        (Epistula ad Philadelphians)
• ස්මරණාවේ වැසියන්ට යැවූ හසුන       (Epistula ad Smyrnaeans)
• සාන්ත පොළිකාර්ප් තුමාට යැවූ හසුන   (Epistula ad Polycarpum)

[7] සාන්ත සභා ඉතිහාසය, පිටුව 35

[8] සාන්ත සභා ඉතිහාසය, පිටු 35 - 36 / Anne Fremantle, A Treasury of early Christianity, Amentor Book, The new American Library of World Literature, Inc., N.Y., 1960, pp. 38-39

[9] A Treasury of Early Christianity, pp. 169 - 172

[10] තේවාචාර්ය [Deacon] පදවිය පූජකවරය ලබන අයෙකුට පිරිනමන පළමු පදවි තත්ත්වය වේ. පූජක පුහුණුව සම්පූර්ණ කළ, දේවධර්මය හා දර්ශන විද්‍යාව හදාරා පූජකවරය අපේක්ෂාවෙන් සිටින කෙනෙකුට මෙම පදවිය රදගුරු තුමෙකු හෝ පාප්තුමා විසින් පිරිනමනු ලබයි. බව්තීස්මය දීම, දිව්‍ය සත්ප්‍රසාදය බෙදා දීම, යාච්ඤා මෙහෙයයන් පැවැත්වීම, සුභාරංචිය දේශනා කිරීම, දිව්‍ය පූජාවේ දී පූජකවරයාට සහය වීම හා අවමංගල්‍ය වත් පිළිවෙත් පැවැත්වීම යනාදිය තේවාචාර්යවරුන්ට කළ හැකිය. අපෝස්තුළුවරුන්ගේ ක්‍රියා පොතේ 7 වන පරිච්ඡේදයේ මුල් කිතුනු සභාවේ පළමු තේවාචාර්යවරුන් සත්දෙනා පිළිබඳව සඳහන් වේ. 

[11] සාන්ත සෙබස්තියන් තුමා වසංගත රෝග හා ශාරිරිකාබාධ සම්බන්ධයෙන් යාච්ඤා කරන නාම සාන්තුවරයා ය.

[12] සාන්ත ලුසියා තුමිය අක්ෂි රෝග, කාන්තා රෝග හා උගරේ ආබාධ වෙනුවෙන් යාච්ඤා කරන සාන්තුවරියයි.

[13] එම බැටළුවා තමන් ස්වාමි පුරුෂයා ලෙසින් හැඳින්වූ ජේසුස් වහන්සේව සංඛේතාකාරව දර්ශනය කිරීමක් ලෙස කිතුනුවන් විශ්වාස කරති.

[14] එතැන් පටන් අද දක්වා ම ‍රෝමයේ ඉපැරණි චාරිත්‍රයක් පැවැත්වේ. එනම්, ගොබ් ඉරු දින දී පෙරහැරකින් රැගෙන එන බැටළු පැටව් දෙදෙනෙකු වතිකාන දෙව්මැදුරේ දී පාප්තුමා විසින් ආසිරි ගන්වනු ලැබ, සාන්ත ඇග්නස් කන්‍යාරාමයේ මහ සිකුරාදා දින දක්වා රැකවරණය ලබති. එදින දී අන්ගේ ලොම් කපා ඒවායින් රදගුරුවරුන්ට පාප්තුමා විසින් ත්‍යාග කරනු ලබන කර පළඳනාව (Pallium) ගොතනු ලබයි.

 [15] සාන්ත හෙලේනා තුමිය ඇගේ ධනය වැය කර කල්වාරි කන්ද හාරා ශුද්ධ වූ කුරුසිය සොයා ගත් තැනැත්තිය වශයෙන් කිතුනු ගෞරවාදරයට පත් වන්නීය.